De mens in zijn seksualiteit gekruisigd

Was deze foto-monta-ge provo-cerend? “Je kunt de foto ook zien als een aan-klacht tegen het chris-telijk geloof, dat hier wordt gepor-tret-teerd als een instantie die de mens kruisigt in zijn hoedanig-heid als seksueel wezen”. Artikel, op 5 april 1997 verschenen in Dagblad Trouw, dat ik schreef naar aanleiding van de ophef over de film “The people versus Larry Flynt”. Vorige week zaterdag (op 23 februari 2008) zonden BNN en VPRO de film “Deep Throat” uit. André Rouvoet (Christen-Unie) had de omroepen gevraagd van uitzending af te zien. NRC-next had hier een cartoon bij, die een verontwaardigde reactie van de PKN-leiding heeft veroorzaakt. Een goed moment om dit artikel op de site te zetten.

================================== 

In de bioscoop draait momenteel The people vs. Larry Flynt. Een film met een provocerende fotomontage op de affiche: een man in gekruisigde houding à la Jezus Christus, geprojecteerd op de welgevormde dijen van een vrouw. Oppervlakkig gezien is het slechts een aanstootgevende foto, aangezien de gekruisigde manspersoon de uitgever moet voorstellen van een seksblad, dat zich kenmerkt door nietsverhullende pornografie en platvloerse cartoons. Een goedkope manier om te scoren door diepreligieuze symboliek naar beneden te halen tot het niveau van de onderbuik. Een voor de hand liggende flauwiteit, waarbij het Kruis van Golgotha en het kruis tussen de benen als centrum van lust met elkaar worden verbonden. De foto heeft echter een diepere laag, die in de film duidelijk naar voren komt.

Je kunt de foto ook zien als aanklacht tegen het christelijk geloof, dat hier wordt geportretteerd als instantie, die de mens kruisigt in zijn hoedanigheid als seksueel wezen. Zo gezien is het een zinvolle prent, die ik ervaar als een toegeworpen handschoen. Een handschoen, die ik hierbij opneem. En ik verbind daaraan een oproep aan de kerken om hardop te spreken over seks, open en eerlijk, maar op een heel andere manier, dan het altijd gedaan is.

The people vs. Larry Flynt is een soort docudrama, dat handelt over de strijd van de uitgever van Amerika’s eerste expliciete seksblad van boven de toonbank tegen de fatsoenlijke burgerij, verpersoonlijkt in christenen met spandoeken en met name televisiedominee Jerry Falwell. Het diepere thema van de film is of in een maatschappij die als eerste artikel in de grondwet de vrijheid van meningsuiting heeft staan, fatsoensnormen een grond mogen zijn om toch censuur toe te passen.

Het zijn de vertegenwoordigers van de moral majority, die de strijd met de seksuitgever aangaan. De moral majority, die enorm grote groep Amerikaanse burgers, die zich kenmerkt door fundamentalistisch christendom, een nationalisme, dat de macht van Amerika verheerlijkt en zich verlustigt in de successen van het leger, en die zwaar intolerant is tegenover alles en iedereen die niet overeenkomt met hun idee van wat goed en fatsoenlijk is. Eén van hen schiet Flynt, als deze van een rechtzaak naar buiten komt, de rolstoel in. De dader wordt niet gepakt.

Daarmee is het ook een film die de hypocrisie van deze groep aan de kaak stelt. Want hoe verhoudt het moraalridderschap op het gebied van seksualiteit zich tot de verheerlijking van wapengeweld (Oliver North is in deze kring gevierd)? En dat terwijl van vertegenwoordigers van deze groep bewezen is, dat ze kat in het donker nogal eens knijpen willen. Het is waarschijnlijk ook deze aanklacht van onoprechtheid en inconsequentie, die de betrokkenheid van Tsjechiës president Vaclav Havel verklaart, die de regisseur heeft geadviseerd met betrekking tot de invulling van de vrouwelijke hoofdrol (op zijn advies werd het Courtney Love, de weduwe van Nirvana-zanger Kurt Cubain, een schitterende rol). Het artistieke werk van Zappa-vriend Havel houdt zich immers in hoge mate bezig met waarheid en oprechtheid.

Waarheid en oprechtheid, en dus het doorprikken van hypocrisie, daar behoort ook de kerk voor te gaan. Hier worden juist vertegenwoordigers van het geloof aan de kaak gesteld als hypocriete fatsoensrakkers. Weliswaar is dat niet hetzelfde als ‘de kerk’, maar van de kerk, zowel naar zijn Roomse als naar zijn reformatorische vorm, moet worden toegegeven, dat aan het zevende gebod (gij zult niet echtbreken) in morele zin traditioneel veel zwaarder is getild dan aan het zesde (gij zult niet doodslaan). Onder omstandigheden konden wapens door de kerk gezegend worden, terwijl het gebod, dat verbiedt een aangegaan huwelijksverbond te verbreken, een gebod, dat zijn achtergrond vindt in de bescherming van de rechtspositie van vrouwen, werd verbreed tot een gebod, dat alles wat met seksuele lust te maken had van God uit verbood. Kortom, helaas is het beeld dat deze film neerzet van christelijk gelovigen, niet af te doen als een karikatuur. Als, zoals vorig jaar in ons land, christenen met spandoeken gaan staan protesteren bij een erotiekbeurs, dan wordt de gedachte levend gehouden, dat christelijk geloof en seksualiteit met elkaar op gespannen voet staan. De bijbel spreekt echter heel andere taal. Veel priesters en dominees weten dat heel goed. Waarom horen we alleen voornoemde geluiden en de slaapkamerbemoeienis van de Paus?

Het is hard nodig dat de ruime visie van de bijbel op seksualiteit en ook lust helder en ondubbelzinnig naar voren wordt gebracht. Dat is nodig, niet alleen om voor de buitenwereld de beeldvorming bij te stellen, maar ook voor de leden van de kerken zelf. Het brede gebaar waarmee bijvoorbeeld de Heidelbergse Catechismus in de zestiende eeuw door zijn uitleg van het zevende gebod via introductie van het begrip onkuisheid alles aan de seksualiteit, wat met lust te maken heeft, onder goddelijke sanctie heeft geplaatst, berooft veel gelovigen tot op heden van veel vreugde en zadelt hen op met allerhande problemen en schuldgevoelens. Zeker in onze tijd, waarin de seksuele vrijheid veel groter is dan voorheen.

Die vrijheid is zoveel groter doordat er nu voorbehoedmiddelen zijn. Maar daarbij begint de ellende meteen al, want de Paus keurt die middelen af. Op de bijbel kan hij zich daarvoor niet beroepen. Voorbehoedmiddelen waren er in die tijd nog niet, of het moet het natuurlijke voorbehoedmiddel zijn van de coïtus interruptus, oftewel ‘voor het zingen de kerk uit’. Bij mijn weten komt dat in de bijbel eenmaal voor (in Genesis 38) en wordt het daar inderdaad veroordeeld. Maar dan wel om een heel andere reden. Het gaat daar over Onan, die weigert Tamar, de kinderloze weduwe van zijn broer, te bevruchten. Daartoe was hij vanwege de oud-israëlitische wet van het zwagerhuwelijk verplicht, om voor de wet zo alsnog zijn overleden broer een nakomeling te geven. Onan wilde met Tamar wel slapen, maar ‘hij spilde zijn zaad op de grond’, omdat hij niet bereid was op te treden als wat we nu een spermadonor zouden noemen. Veroordeeld wordt niet de coïtus interruptus op zichzelf, maar de reden waarom. Het is overigens deze tekst waar de kerkelijke veroordeling van zelfbevrediging vandaan komt, onanie met een oud woord. Maar dat wat Onan deed was dus wat anders en een veroordeling van masturbatie biedt de bijbel niet, voorwaar ook geen onbelangrijk punt.

Aangenomen mag dus worden dat men in de tijd van de bijbel coïtus interruptus kende, en het ontbreken van een veroordeling houdt naar mijn mening in, dat ook het gebruik van onze moderne voorbehoedmiddelen in het licht van de bijbel geen oordeel treft. Dit betekent dat, altijd binnen een liefdesrelatie, ook seks om de seks tot de vanzelfsprekendheden van het leven gerekend wordt.

De huidige middelen zijn betrouwbaarder en bevredigender en heeft daarmee de vrijheid vergroot, zowel van hen van goddelijke geboden niet willen weten, als van wie is gaan begrijpen dat Gods gebod hier niet van toepassing is. Grotere seksuele vrijheid is winst, voorzover het inhoudt, dat er een hoop krampachtigheid voorbij is. Het verlies is zeker niet minder groot. Het wegvallen van de verantwoordelijkheid in verband met mogelijk nageslacht heeft gemaakt dat veel mensen seks zijn gaan beschouwen als aangenaam consumptieartikel, vergelijkbaar met het eten van een hamburger. En als het voorbehoedmiddel gefaald heeft komen daar vaak tragische abortussen uit voort.

De verandering in de seksuele moraal is voor velen ook een reden om zich van de kerk te distantiëren, die immers breed gezien wordt als instantie, die niet alleen een pleidooi voert voor trouw, maar die ook binnen die trouw de mens niet als seksueel wezen accepteert. Die één van de mooiste aspecten van de liefde als daar voluit en speels van genoten wordt ten diepste veroordeelt.

Daarbij is ‘kerk’ één ding. Maar feitelijk is daarbij God in het geding. Een kerk, die een Godsbeeld laat voortbestaan, dat als één van de kenmerken heeft de veroordeling van de meest concrete vorm, waarin de mens zijn liefde en hartstocht kan beleven, die doet de God van de bijbel onrecht. De bijbel vertelt dat God ons heeft gemaakt zoals wij zijn, dat is inclusief onze seksualiteit. Zo’n kerk berooft de mensen, die dat Godsbeeld niet meer kunnen accepteren, daarbij in feite helemaal van God. Zo’n kerk doet het omgekeerde van wat haar roeping is. In plaats van een plek te zijn om God te vinden en daarmee de mens de mogelijkheid te bieden heel te worden, gaat zij tussen God en mens in staan.

Op zichzelf zijn de kerkelijke argusogen op het gebied van seks niet onbegrijpelijk. Want de twee meest heilige dingen in het leven zijn godsdienst en seks. De omgang met de Allerhoogste en de meest intieme omgang met een ander mens. Echter, als we het op dit gebied meest relevante bijbelboek Hooglied bekijken, dan staan deze twee heilige dingen niet met elkaar in spanning, maar liggen ze in elkaars verlengde.

Het Hooglied is een verzameling van lyrische liefdesliederen, die op twee manieren gelezen kunnen worden. Zoals ze zich in eerste instantie laten lezen, als liefdesliederen van een vrouw en een man, die volslagen gek op elkaar zijn. Maar ook als liederen, waarin de liefde tussen God en mens op de meest lyrische manier onder woorden gebracht wordt. In de tijd, dat alles wat met lichamelijke liefde te maken had, onder strikte kerkelijke censuur viel, werd alleen op deze geestelijke uitleg gewezen. Maar juist dat het beide is, maakt het Hooglied zo bijzonder.

Daarmee komen we op het terrein van de mystiek. Mystiek is de meest intieme omgang met God. De mysticus heeft als hoogste doel één te worden met God. In de Allerhoogste op te gaan als het ware. In het joodse mystieke verstaan gaat het in het Hooglied om de Eeuwige en Israël als bruidegom en bruid. De christelijke gemeente heeft er later de verhouding tussen Christus als bruidegom en de gemeente als bruid in gelezen. Vanuit de christelijke positie met zijn eigen kijk op het Oude Testament lijkt me dat legitiem. Geheel in die lijn is in de kerk het huwelijk altijd gezien als een afspiegeling van het verbond van God of Christus met ons. Want: de hoogste graad van eenwording, die wij in het aardse leven beleven kunnen, is die in de liefde met een ander mens.

Maar die hoogste graad van aardse eenwording is natuurlijk precies daar, waar de liefde ook in zijn lichamelijkheid beleefd wordt. En op dat gebied kun je in het Hooglied alles vinden, behalve afwijzing. ‘Sterk als de dood is de liefde’, kunnen we daar lezen, ‘onverbiddelijk als het rijk van de doden is de hartstocht, haar vlammen zijn vuurvlammen, een vuurgloed des HEREN’. En daarbij kun je terecht wijzen op de gevaren, die seksuele driften in hun onverbiddelijkheid ook met zich mee brengen, maar het Hooglied gaat over de schoonheid ervan. Over de passie en de volle ook zeer lichamelijke vreugde. En is daar geheel positief over: het is van God!

De bijbel heeft op andere plaatsen heel wat mitsen en maren, maar zoveel is duidelijk: de mens als schepsel van God heeft zijn lichaam ook gekregen om daarmee een ander te beminnen. Die mag in de volheid van de liefde naar alle aspecten God zelfs aanwezig weten.

Christelijk geloof en seksualiteit met elkaar op gespannen voet? Het Hooglied laat zien hoe ook de lust als die is ingebed in liefde helemaal goed is. Een kerk, die de mens in zijn seksualiteit kruisigt, zondigt tegen de Schepper en berooft de mensen van God of staat op minstens één gebied van het leven hun heelwording in de weg.